Rób to, czego sobie życzysz
Kasia Banasiak / Aleksandra Błach / Aida Małgorzata Duda / Angelika Stefaniak
Wystawa podsumowująca program OP_YOUNG

Kuratorka: Paulina Brelińska-Garsztka

Udostępnienie wystawy: 10.04.2025, godz.19:00
Czas trwania wystawy: 10.04-29.06.2025
Oprowadzania kuratorskie: bit.ly/43ZFYNK

„Skąd indziej, jeśli nie z wyobraźni, powinniśmy czerpać siłę
do długo oczekiwanej odnowy naszego świata zewnętrznego?”(1)
Michael Ende

Mówi się: Uważaj, czego sobie życzysz, bo może się spełnić. W sztuce życzenia materializują się w formach i obrazach, które z jednej strony mogą być schronieniem, z drugiej – eksponują i konfrontują. Dlatego wystawa rozpoczyna się konfrontacją z lustrzanym odbiciem. Tafla ustawiona naprzeciwko wejścia, wyznacza granicę pomiędzy rzeczywistością a wyobraźnią, a umieszczony na niej tytułowy imperatyw – „Rób to, czego sobie życzysz” – wzywa do autorefleksji nad wymyślonymi światami oraz ich rolą w kształtowaniu realności.

Tytuł wystawy nawiązuje do inskrypcji na medalionie Auryn z książki „Niekończąca się historia” Michaela Ende. Choć hasło „Tu was du willst” (tłum. Rób to, co chcesz) brzmi jak przyzwolenie na całkowitą dowolność, niesie głębsze przesłanie – zachęca do świadomego kreowania rzeczywistości w zgodzie z własnymi wartościami i pomysłami. Ende postrzegał wyobraźnię jako siłę napędową, pozwalającą człowiekowi nie tylko tworzyć mitologie, sztukę czy naukę, ale także mierzyć się z wyzwaniami świata zewnętrznego. Wystawa rezonuje z tą ideą i czyni surrealistycznego pisarza drugoplanowym narratorem, ukazującym sztukę jako przestrzeń wolności i ucieczki. Twórczość nie jest jedynie odbiciem wyobrażonych światów, manifestuje wewnętrzną transformację i komentuje rzeczywistość, jej blaski i cienie, często kryzysy i wyzwania. W kontekście zaprezentowanej ekspozycji artystki opowiadają o wyboistej drodze pokonywaną przez przedstawicielki swojej profesji. Na pomoc przychodzi im autorska, uciekająca do świata magii, baśni i snów ornamentyka.

Podejście artystek staje w kontrze z teorią Ende o prawdziwej wartości narracji ujawniającej się tylko wtedy, gdy opowieści pozbawione są osobistych i biograficznych elementów (2). Dopiero wówczas, jak twierdził, nabierają one charakteru uniwersalnego symbolu. Czy jednak sztuka może prawdziwie oddzielić się od doświadczeń?

***

„Przekroje jaźni” to opowieść o kruchości ludzkiej psychiki, o izolacji i napięciu emocjonalnym towarzyszącym codzienności. W przestrzeni galerii dwie nieruchome postacie, zwrócone ku sobie, przypominają filmowy kadr z ekranizacji „Niekończącej się opowieści”. W filmie obserwowaliśmy dwa sfinksy pilnujące przejścia do kolejnego etapu podróży. Na wystawie są to lalki o kulistych stawach z lustrami zamiast twarzy. Aleksandra Błach tworzy iluzję i sięga po motyw multiplikacji lustra (oryg. Spiegel im Spiegel), o którym wiele pisał Michael Ende. Zarówno rzeźby jak i oglądający mają swoje sobowtóry, a multiplikacja sylwetek zmienia się wraz z ruchem publiczności. Statyczna scena rodzajowa wymaga przejścia przez jej symetryczny układ. Można także zajrzeć w głąb lustrzanego tunelu znajdującego się w transparentnych głowach. W kontekście wystawy Praca Błach odnosi się do współczesnej koncepcji świata lustrzanego – wizji, w której świat cyfrowy odwzorowuje rzeczywistość w pełnej skali, przenosząc do sfery wirtualnej każdą dziedzinę życia: pracę, relacje, a nawet emocje. Instalacja konfrontuje z tym scenariuszem i umieszcza widza w samym jego centrum (3).

***

Aida Małgorzata Duda przenosi nas natomiast do świata organicznych form, które zdają się pulsować, wyrastać, żyć własnym życiem. Jej ogród składa się z przeskalowanych, zdeformowanych zwierząt i roślin, przywołujących wspomnienia artystki związane z utratą bliskiej osoby. Te organiczne monstra to alegoria upływu czasu i ulotności pamięci, a jednocześnie manifestacja niepokoju wobec technologicznego postępu i oddzielenia człowieka od przyrody. Duda w swojej pracy nawiązuje do ogrodu swojej babci – miejsca, w którym uczyła się wrażliwości na zewnętrzny świat. Tworzy własne uniwersum, w którym materia rzeźbiarska to nośnik wspomnień, a przyroda nie jest już rzeczywistym azylem, lecz jego przetworzoną, niemal halucynacyjną wersją, istniejącą po drugiej stronie lustra. Narracja artystki ma swoją kontynuację w ostatnim pomieszczeniu galerii, gdzie przyjmuje najbardziej nieoczywistą i niepokojącą formę.

***

Ekspozycję w kaplicy poprzedza motyw ,,Wróżki” Kasi Banasiak. Jak Remedios Varo niespełna kilkadziesiąt lat temu, artystka rysuje hybrydę i przeplata w swoich pracach motywy zwierzęce, ludzkie i roślinne. Pomiędzy nimi subtelnie pojawia się też zwierciadło. Srebrzyste drzwi „Toaletki” przypominają ołtarzowe tryptyki i średniowieczne szczegółowe sceny rodzajowe. Słodko-gorzka sceneria pomieszczenia składa się z kontrastów: piór i muszli, intymności i teatralności, bajkowości i koszmaru, tajemniczych substancji i szlachetnych materiałów. Banasiak wpisuje się w tradycję sztuki przekształcającej przedmioty codziennego użytku w rzeźby, z kolei płótno i rysunki rejestrują codzienne refleksje w celowo ironicznie cukierkowy sposób, jak opowiada o swoich pracach artystka. Przy bliższym poznaniu eksponatów można zauważyć zacieki i przypominające ludzkie ciało detale. To stworzone, rysowane niemal codziennie i sięgające do ludowości uniwersum, którego bohaterką jest sobowtór Kasi Banasiak.

***

Angelika Stefaniak w prezentowanych pracach odwołuje się z kolei do dziecięcej percepcji wraz z animistycznymi i artyficjalistycznymi odniesieniami. Jej cykl składa się z pięciu ceramicznych form, które symbolizują system wartości – wewnętrzny rdzeń kształtujący tożsamość jednostki. Każda z rzeźb nawiązuje do pojęcia „pink collar workers” – zawodów tradycyjnie przypisywanych kobietom, często niedocenianych i marginalizowanych. Stefaniak dołącza do nich także swój zawód. Jak podkreśla: ,,twórcza pasja niejednokrotnie brutalnie konfrontuje mnie z rzeczywistością”. Dlatego Stefaniak często powraca do dzieciństwa, z jednej strony pełnego magii z drugiej czasu pierwszych rywalizacji i konfrontacji z hierarchiami społecznymi. W scenografii sali akwaryjnej pojawiają się rysunki inspirowane liniami kreślonymi na podwórkowych boiskach. Ceramiczne formy ustawione są niczym zawodniczki – gotowe do gry, której zasady pozostają zagadkowe, a wynik jest nieprzewidywalny.

____

Na wystawie „Rób to, czego sobie życzysz” wybrzmiewa echo surrealizmu, który choć narodził się w innej epoce, wciąż pobudza kolejne pokolenia twórczyń do poszukiwania własnych środków wyrazu. Kontynuując drogę Erny Rosenstein czy wspomnianej Remedios Varo, współczesne artystki sięgają po tradycyjne media, takie jak rzeźba, rysunek czy malarstwo przekształcając awangardowe idee w historie, trwające tak długo, jak będą opowiadane.

Paulina Brelińska-Garsztka, marzec 2025 r.

Bibliografia:
1.M. Ende, Der Spiegel im Spiegel Ein Labirynth, 1990.
2.C. Fuchs, Die mise en abyme im Werke von Michael Ende, 2011.
3.Hatalska, N. (2025). Pakiet 4 raportów: Świat Lustrzany. InFuture Institute (https://infuture.institute/produkt/pakiet-raportow-swiat-lustrzany/)

_____________________

Artystki:
▪ Kasia Banasiak
▪ Aleksandra Błach
▪ Aida Małgorzata Duda
▪ Angelika Stefaniak

____________________

Zespół 
Kuratorka: Paulina Brelińska-Garsztka
Produkcja: Paweł Zaręba
Promocja / PR: Maria Majchrowska
Koordynacja: Viktoriia Tofan
Identyfikacja wizualna: Jurek Mossakowski
Realizacja: Michał Michałczak
Tłumaczenie: Karol Waniek, Volkmar Umlauft
Współpraca: Karolina Jara, Weronika Kałuża, Iga Mikuśkiewicz, Walentyna Schaiko, Ivan Shpak, Viktoriia Tofan, Agnieszka Wróblewska

___________________

▪ Organizator: OP ENHEIM
▪ Współorganizator: VOP
▪ Mecenas Honorowy: WOMAK
▪ Współfinansowanie: Samorząd Województwa Dolnośląskiego (www.dolnyslask.pl)
▪ Mecenas: GENTZ
▪ Partnerzy: Kauposil, KEIM, OPEN Reklama Oksana Solnik-Krzyżanowska
▪ Patroni medialni: Charaktery, Contemporary LYNX, SZUM, Radio LUZ, Pismo Artystyczne Format, Notes Na 6 Tygodni

Projekt dofinansowano z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego.